Świętokrzyski Szlak Architektury Obronnej

Opis

Huk armat, świst wystrzeliwanych z łuków strzał, ogień, dym, bojowe okrzyki i brzmiące zewsząd, podnoszące na duchu wojowników pieśni – tak wyobrażamy sobie bitwy sprzed stuleci. Ukryci w murach zamczysk i za fortyfikacjami grodzisk obrońcy, najeźdźcy szturmujący pałace i dwory w celu grabieży, rabunku i gwałtu – to wszystko już przeszłość.
Teraz, by poczuć się prawdziwym zdobywcą wałów obronnych czy wzgórza zamkowego, wystarczy tylko wsiąść na rower i przemierzyć „Rowerowy Szlak Architektury Obronnej”, prowadzący przez tereny województwa świętokrzyskiego. Część tej ponad 500-kilometrowej trasy prowadzi przez powiat staszowski.

Przebieg: Oleśnica – Rytwiany – Golejów – Staszów – Kurozwęki – Kotuszów – Szydłów – Chańcza
Długość: ok. 46km
Oznakowanie: Czarny z symbolem roweru oraz zarysem zamku
Stopień trudności: dla średniozaawansowanych

Warto zobaczyć:
Oleśnica  – w średniowieczu miejscowość należała do możnego rodu Oleśnickich – to stąd właśnie pochodził Zbigniew Oleśnicki – kardynał, uczestnik bitwy pod Grunwaldem.  Prawa miejskie uzyskała w XV stuleciu. Zniszczona podczas wojny północnej, swój renesans przeżyła za czasów Augusta II Mocnego. Dziś o dawnej świetności wsi świadczy kościół p.w. Wniebowzięcia NMP. Wzniesiona na początku XV stulecia świątynia służyła w okresie reformacji za kirchę kalwińską. Obecnie kościół ma wygląd neogotycki , nadany mu podczas przebudowy w XIX wieku. Trójnawowe wnętrze zdobią współczesne polichromie i witraże. Do najcenniejszych zabytków kościoła należy tablica erekcyjna z 1406 roku.

fot.A. Drzewiecka

Rytwiany – miejscowość słynie z ufundowanej tu w 1624 roku Pustelni Złotego Lasu. Powstał wówczas kościół pw. Zwiastowania NMP, zabudowania klasztorne i gospodarcze oraz eremitorium – zespół 16 domków pustelniczych. Do dziś przybywający turyści podziwiać mogą kościół z barokowym wyposażeniem i część parterowych zabudowań klasztornych z tzw. eremem Tęczyńskiego – jedynym zachowanym domkiem pustelniczym oraz część budynków gospodarczych, w których mieściły się: kuchnia klasztorna, infirmeria i apteka. Od roku odnowiona Pustelnia funkcjonuje jako Centrum Terapeutyczne i przyjmuje na turnusy terapeutyczne i relaksacyjne gości pragnących w atmosferze ciszy i samotności. W Rytwianach znajduje się też  fragment baszty gotyckiego zamku oraz pałac Radziwiłłów, który obecnie pełni funkcję hotelu.

Golejów – dzielnica Staszowa, oddalona ok. 3 kilometry od centrum miasta. Do dłuższej przerwy w wyprawie rowerowej zachęcają niezwykłe okoliczności przyrody. Golejów to  przede wszystkim zespół kilkudziesięciu krasowych jeziorek i oczek wodnych otoczonych lasami. Nad największym z nich (o powierzchni ok. 13ha i głębokości 25m) zorganizowano strzeżone kąpielisku, znajduje się tu także kilka ośrodków wypoczynkowych. Dzięki częściowo torfowemu dnu oraz gipsowym skałom woda ma ponoć właściwości lecznicze. Sosnowe lasy otaczające kompleks jezior obfitują w grzyby i runo leśne.

Staszów – w mieście zachował się charakterystyczny, szachownicowy układ urbanistyczny, którego centrum stanowi  rynek ozdobiony zabytkowymi kramnicami. Budowla o kształcie wydłużonego prostokąta  powstała w XVIII wieku z fundacji Augusta Czartoryskiego na miejscu poprzedniego ratusza. Zachodnią i wschodnią elewację zdobią arkadowe podcienia, a całości dopełnia kryty dachówką czterospadowy dach z czworoboczną wieżyczką zegarową na środku. Kolejnym wartym uwagi zabytkiem Staszowa jest kościół p.w. św. Bartłomieja z XV stulecia. Potop szwedzki, pożar z 1783 roku oraz późniejsze modernizacje doprowadziły do zatarcia stylowych elementów. We wnętrzu warto zwrócić uwagę na renesansowe sklepienie w prezbiterium, rokokowe obrazy w ołtarzach bocznych oraz ambonę z rzeźbami przedstawiającymi Chrystusa i czterech ewangelistów. Cennym zabytkiem jest  niewątpliwie przylegająca do kościoła kaplica p.w. Matki Boskiej Różańcowej. Powstała w XVII wieku jako swoiste mauzoleum grobowe rodziny Tęczyńskich. Budowla zdecydowanie góruje nad kościołem, a wrażenie ogromu kaplicy potęguje nieznaczne pochylenie ścian oraz wsparta na wysokim bębnie kopuła zwieńczona latarnią.

fot.Archiwum ROT WŚ

Kurozwęki – miejscowość słynie z  wybudowanego w 2 połowie XIV wieku zamku. Na przełomie kolejnych stuleci budowlę wielokrotnie przebudowywano nadając jej coraz bardziej reprezentacyjny charakter, by w końcu w XVIII wieku założenie mieszkalno - obronne całkowicie przekształcić w barokowo-klasycystyczną rezydencję. Obecnie w zespole parkowo-pałacowym uwagę przykuwa budynek zamkowy, a w nim bogato zdobiona pięcioosiowa fasada oraz krużgankowy dziedziniec. Warto zwiedzić wnętrza kurozwęckiego pałacu wraz z piwnicami oraz skorzystać z noclegów w stylowych wnętrzach pałacu, Oranżerii i Oficyny. Niecodzienną atrakcją jest stado bizonów amerykańskich liczące ponad 80 sztuk, które można oglądać z wnętrza wozu „safari bizon”. Na życzenie organizowane są również pokazy walk rycerskich, artylerii i dawnych tańców. Warto zobaczyć również kościół pw. św. Rocha z XVIII wieku, przebudowany w 1919 roku oraz zespół klasztorny kanoników regularnych.

Kotuszów – miejscowość znana jest przede wszystkim ze współpracującej z zespołem pałacowym w Kurozwękach stadniny koni czystej krwi arabskiej.  Można tu także podziwiać barokowy kościół p.w. św. Jakuba Starszego. Wzniesiony w XVII stuleciu, na planie krzyża, kościół składa się z prostokątnej nawy głównej oraz zamkniętego półkolistą absydą prezbiterium, do którego od północy przylega zakrystia. Kościół został poważnie uszkodzony w czasie drugiej wojny światowej, jednak w kruchcie i kaplicach bocznych zachowało się oryginalne sklepienie krzyżowe, a nawę nakryto drewnianym sklepieniem.

fot.A. Drzewiecka

Szydłów – z powodu doskonale zachowanego średniowiecznego układu urbanistycznego oraz murów miejskich, już przed laty zyskał miano polskiego „Carcassonne”. Wykonane z lokalnego wapienia w XIV wieku mury mierzyły 1080 m długości do 1,8 m szerokości. Dodatkowym zabezpieczeniem miasta oraz zamku, wybudowanego na zlecenie Kazimierza Wielkiego ok. 1354 roku, wzdłuż południowego odcinka murów, była fosa, której resztki zachowały się do dzisiaj. Po dziś dzień podziwiać można Salę Rycerską, Skarbczyk, w którym mieści się Muzeum Regionalne oraz Bramę Krakowską. Na północ od rynku stoi późnogotycka synagoga, wzniesiona przed 1564 r., gdzie obecnie mieści się gminny ośrodek kultury. Warto zobaczyć również kościół farny pw. Świętego Władysława z XIV w. z serii baryczkowskiej, ufundowany przez króla Kazimierza Wielkiego oraz gotycki kościół pw. Wszystkich Świętych z przełomu XIV i XV wieku, w którego wnętrzu znajdują się pozostałości gotyckiej polichromii z drugiej połowy XIV wieku. Ciekawym zabytkiem są ruiny kościoła i szpitala Świętego Ducha z początku XVI wieku. 

Dodatkowe informacje na temat Świętokrzyskiego Szlaku Architektury Obronnej znaleźć można na stronach: www.swietokrzyskie.travel oraz www.rowery.sejmik.kielce.pl .